„Na szczęście, na zdrowie, na ten Nowy Rok, żeby wam się przyśniły innowacje w noc, Cashflow wysoki, audyty na boki. A i wakacji, żebyście nie musieli kwitnąć w izolacji!” #życzenia Wino spływało na trupy poległych, których na miejscu obozu było wiele i widziano, jak zmieszane z krwią zabitych ludzi i koni płynęło czerwonym strumieniem aż na łąki wsi Stębarka, czyli … Jan Długosz o krwawej i ryzykownej bitwie pod Grunwaldem „Na szczęście, na zdrowie na ten Nowy Rok, Aby was nie bolata głowa ani bok. Aby wam się rodziła i kopiła Pszenica ijarzyca, żytko i wszystko, Abyście mieli w każdym kątku po dzieciątku, W stodole, na polu, w oborze Co daj Panie Boże” lub „Na szczęście, na zdrowie na ten Nowy Rok, żeby się Wam rodziła kapusta i groch. na szczĘŚcie, na zdrowie! na to boŻe narodzenie, na ten nowy rok! by was nie bolaŁa gŁowa, ani bok! byŚcie byli weseli, jak w niebie anieli! f share. Czosnek i żelazo dodadzą nam sił w nowym roku. Wzorem dawnych wiejskich gospodyń, na pierwszy dzień roku spiżarnię zapełniamy po brzegi, by był obfity i bogaty. W kątach kładziemy główki czosnku i żelazne przedmioty. Czosnek ma zadbać, by złe duchy trzymały się na bezpieczną odległość od naszego domu, a żelazo da nam March 26, 2012 ·. WYBÓR PRZYSŁÓW I POWIEDZEŃ LUDOWYCH ZWIĄZANYCH Z KALENDARZEM. STYCZEŃ. Nazwa pochodzi od słowa stykać się, gdyż styka się rok stary z nowym. Według innych źródeł nazwa styczeń pochodzi od słowa stygnąć ze względu na panujące w tym miesiącu mrozy. Miesiąc ten zwano również godnikiem lub tycznikiem od uYVUZv. Nie przypominam sobie, ani z opowieści dziadków ani z własnego doświadczenia hucznego zakończenia na balach sylwestrowych pożegnania Starego Roku i powitania Nowego. Warto jednak przy okazji wspomnieć genezę dzisiejszych balów sylwestrowych. Tradycja hucznego witania nowego roku sięga roku tysięcznego i jest związana z pewnymi faktami i legendą, według której w 317 roku papież Sylwester I (+31 grudnia 335r.) walczył z groźnym smokiem grzechu o imieniu Lewiatan. Pokonał go i wtrącił do lochów pod wzgórzem laterańskim w Rzymie. Legenda ta wpłynęła, między innymi na nastroje ludzi oczekujących przełomu pierwszego tysiąclecia. Otóż mieszkańcy Europy wierzyli w proroctwa Sybilli, które przepowiadały w roku 1000 koniec świata i uwolnienie Lewiatana, który pogrąży świat w ogniu piekielnym. Dlatego też z lękiem oczekiwano nadejścia tego roku. Zaczęto także dopatrywać się potwierdzenia tych zapowiedzi w Apokalipsie św. Jana. Prawdopodobnie, papież Grzegorz V, umierając w 999 roku miał dziękować Bogu na łożu śmierci, za odejście jeszcze przed tym kataklizmem. Nastroje te spotęgowały się, gdy na tronie papieskim zasiadł benedyktyn Gerbert, świetny konstruktor, który pracował między innymi nad budową zegara wahadłowego. Z powodu tych niecodziennych zainteresowań był postrzegany przez niektórych, jako mistrz sztuk czarnoksięskich. A gdy przybrał imię Sylwestra II, mówiono, że Sylwester I uwięził Lewiatana a Sylwester II go uwolni. Rychło nastąpi koniec świata. Z trwogą oczekiwano nadejścia północy roku 999/1000. Przyszła północ i nic się nie spełniło ze złowieszczych zapowiedzi. Wśród ludzi zapanowała ogromna radość. Wyszli na ulice, śpiewali, tańczyli, papież Sylwester II udzielił im specjalnego noworocznego błogosławieństwa. Tradycja radosnego witania Nowego Roku dotarła do Polski, a szczególnie na wieś bardzo późno. W XIX wieku bale sylwestrowe należały do rzadkości. Był to raczej czas podsumowania minionego roku i zadawania pytań, jaki będzie następny. W przeniknięciu tajemnicy przyszłości miały służyć różnego rodzaju wróżby. A przed nieszczęściami miały chronić różne zabiegi magiczne. Nawet pogoda w Nowy Rok miała wróżebne znaczenie. Może rzeczywiście w cyklu pogodowym, pogoda w Nowy Rok logicznie wskazywała, że w czasie wzrostu i owocowania będzie ku temu odpowiednia pogoda. Ale jakby nie było wierzono w porzekadła noworoczne: „Gdy w Nowy Rok jasno, w gumnach będzie ciasno”. „Gdy Nowy Rok mglisty, jeść będą zboża glisty”. Zabezpieczano się na różne sposoby przed ewentualnymi niebezpieczeństwami. W niektórych regionach polski gospodynie rzucały po kątach czosnek i metalowe przedmioty. Spożywany czosnek miał chronić przed chorobami i urokami oraz złymi ludźmi. Z pewnością chronił przed niektórymi chorobami, co chodzi o uroki, trudno powiedzieć czy był skuteczny. Nie jestem pewien, czy odór bijący od jedzącego czosnek skutecznie odpychał złych ludzi. A gdy to nie zdołało nas uchronić od złego, to żelazo dawało nam moc przetrwania tych nieszczęść. Wypiekano także ciastka o różnych kształtach, które później losowano. I tak, gdy ktoś wylosował krzyż, to było to zapowiedzią przeznaczenia do stanu duchownego. Te i tym podobne zwyczaje, w moich czasach, chociaż praktykowane nie były jednak brane zbyt poważnie. W Nowy Rok nabożnie uczestniczono we Mszy św. Liturgia noworoczna ustawiała we właściwej perspektywie nasze wierzenia. Jedynym Panem czasu, który decyduje o wszystkim jest Bóg. Od Niego zależy, jaki będzie ten rok. Nie czosnek chroni nas od wpływu złych ludzi, ale Bóg, który daje mądrość i moc, aby nie dać się sprowadzić na złe drogi przez przewrotnych ludzi. Nieraz jesteśmy poddawani próbie cierpienia. Biblia mówi, że te doświadczenia są pewnego rodzaju próbą, która ukazuje prawdziwą wartość człowieka. Tak jak złoto próbuje się w ogniu. Przetrwamy tę próbę i zjaśniejemy prawdziwym balaskiem jeśli trwać będziemy w Bogu. To on nas uchroni przed prawdziwymi zagrożeniami. Umocnieni tą wiarą, wierni wracając z kościoła pozdrawiali się słowami: „Do siego roku”. Staropolski zaimek wskazujący „si” znaczył „ten”. To pozdrowienie ma korzenie wigilijne. Łamiąc się opłatkiem wypowiadano formułkę: „do siego roku”, co znaczyło „abyśmy doczekali w zdrowiu nowego roku”. Z czasem to życzenie zaczęto odnosić do całego Nowego Roku. W tym dniu chodzili także kolędnicy przebrani za Stary i Nowy Rok i winszowali tymi lub podobnymi słowami, przypominając, że najbardziej potrzebujemy bożego miłosierdzia i obecności Chrystusa i Maryi w naszym rodzinnym życiu: „Dziękujemy za kolędę, gospodarzu panie! Niech tu boskie miłosierdzie w tym domu ostanie. Niech tu Jezus i Maryja w tym domu przebywa, niech tu pszeniczka i żytko, na ten Nowy Rok wszyćko”. Przyzywanie Maryi w tym dniu ma szczególne znaczenie, gdyż pierwszy dzień Nowego Roku w kalendarzu liturgicznym Kościoła katolickiego jest poświęcony Matce Bożej. Obchodzimy Uroczystość Bogurodzicy Maryi. Maryja wskazuje drogę i prowadzi nas do swego Syna, który jest Panem czasu. Mówi do nas: „Czyńcie co wam każe mój Syn”. Na Soborze w Efezie w 431 roku ogłoszono dogmat, że Maryja jest Matką Boga. Zaś w czasie reformy liturgicznej w roku 1969 połączono Uroczystość Bożej Rodzicieli z pierwszym dniem Nowego Roku. Nie wiemy, jakie będą i co nam przyniosą dni Nowego Rogu. Zawierzamy je zatem Maryi, ufając głęboko, że Ona doprowadzi nas do swego Syna, który jest drogą, prawdą i życiem. Jakie by nie były te dni, jeśli je zawierzymy Bogu, możemy być pewni, że cokolwiek nas spotka, w mocy Chrystusa będzie opromieniane blaskiem zmartwychwstania. Poczynając od pierwszego dnia roku Maryja mocno wpisuje się w ludową tradycję, która nadaje jej tytuły: Matka Boża Zielna, Korzenna, Żytnia, Siewna, Jagodna, Miodna. W Nowy Rok kolędowanie należało do dziewcząt. Wtedy to one wychodziły na drogi wsi i odwiedzały sąsiadów, rodzinę i znajomych składając życzenia noworoczne, były to tzw. “szczodroki”. W nagrodę otrzymywały pieniądze, ciastka i cukierki oraz te tytułowe “szczodroki”. Sztodroki są to małe bułeczki z ciasta chlebowego. A dlaczego właściwie szczodroki to szczodroki ? Ponieważ był to szczodry dar dla kolędników. Była zima więc żyło się tylko z zapasów, a trzeba dotrwać do przednówka więc trzeba było oszczędzać, a chleb kiedyś był największym darem, największą zapłatą. Właśnie z tego powodu bladym świtem dziewczęta wychodziły z domów żeby przez przypadek ktoś nie zdążył wcześniej niż one zakolędować u cioci czy u swojej kumy (chrzesta matka), albo u dziadków. Śpiewały: Piecune tu scodroki kołoki powiadali nom, śliczno pani, piękno pani dejże i tyż nom. Jak nie dacie scodroka kołoka, dejcie chleba krom, zapłaci wom Pan Bóg z nieba i ten święty Jan. “Gospodyni droga dejcie chociaż chlyba krom, jak ni mocie scodroka”. Życzenie które składały: Na szczęście, na zdrowie, na ten Nowy Rok, żeby się wam rodziła kapusta i groch, Bób jak chodoki, zimnioki jak pnioki, A i proso, żebyście nie chodzili koło pieca boso! Pszenica jak rękawica, A jęczmień jak koń. I wyczka żebyście mieli pięknego konicka. życzę zdrowia i szczynścio, Całemu domowi, Kurze i kogutowi. I żeby się rodziło, mnozyło W każdym kątku po dzieciątku, a na piecu troje. I żebyście mieli, jak w niebie anieli. Winsuje, wisuje i winsować nie przestane aż scodroka dostane! Treść tych życzeń trudo przełożyć na dzisiejsze czasy, no bo gdyby się dzieci namnożyło do każdego kąta w domu i na piecu od centralnego ogrzewania jeszcze troje, to mamy już sporą armię (ale wszystko jest możliwe), a poza tym piec jest bardzo gorący i biedne dzieciaczki by nie wytrzymały. Tak jak z wyką i koniem, teraz życzymy raczej dobrego samochodu z dużą ilością koni, ale mechanicznych. Mało kto też sieje proso, pszenice czy jęczmień. Więc co możemy z nimi zrobić? Pielęgnować i nie zapominać, modernizować i życzyć sobie i innym tego co najlepsze na Nowy Rok, zdrowia, radości, pomyślności, spełnienia marzeń i Bożego Błogosławieństwa. Tego życzę i ja wam. ~lasowiaczka 1 N Na Nowy Rok przybywa dnia na barani szczęście, na zdrowie, na ten Nowy Rok, aby Was nie bolała głowa ani na Nowy Rok plucha, ze żniwem też będzie rok jaki, cały rok w Nowy Rok skwar i upał, baran wilka będzie Nowy pogodny, zbiór będzie Nowy Rok mglisty, zjedzą kapustę Nowy Rok jasny i chłodny, będzie roczek pogodny i pogodę Nowy Rok oznaczy, taką i w sierpniu Pan Bóg uraczy. 2 Pn Gdy Makary pogodny cały styczeń chłodny. 3 Wt Od Genowefy listopad swój bierze początek. 4 Śr Gdy w Eugeniego lód albo woda taka i lipcowa pokaże sie pogoda. 5 Cz Gdy styczeń burzliwy z śniegami lato burzliwe z deszczami. 6 Pt Gdy trzech Króli mrozem trzyma będzie jeszcze długa Trzech Króli słońce świeci wiosna do nas pędem leci. 7 So Jeśli w styczniu deszcze leją nie ciesz sie wielką styczniu jasnym i białym będą w lato upały. 8 N Kiedy w styczniu rośnie trawa marna w lecie jest w zimie nie było śniegu to go wiele spadnie w Kwietniu. 9 Pn Styczeń, styczeń wszystko studzi – ziemię, bydło, ludzi. 10 Wt Gdy słońce przygrzewa na Jana Dobrego spodziewać sie można lata pogodnego. 11 Śr Święta Honorata figle płata. 12 Cz Kiedy w styczniu rosną trawy lipiec dla nas niełaskawy. 13 Pt Przyjdzie Święta Weronika zniesie jajka kaczka chustke zrzuci wiosna od nas sie odwróci. 14 So Kiedy ptaki w styczniu śpiewają to im w maju dzioby zamarzają. 15 N Ciepła izba marzeń szczytem i tak jakoś mija styczeń. 16 Pn Jaka pogoda w Świętego Marcela będzie pogodna Wielka Niedziela. 17 Wt Jak styczeń zachlapany to lipiec zapłakany. 18 Śr Gdy na Małgorzaty mróz, jeszcze długo nie pojedzie wóz. 19 Cz Gdy Styczeń z zimnem nie chodzi marzec, kwiecień wychłodzi. 20 Pt Fabian i Sebastian gdy mróz dadzą srogą zimę przyprowadzą. 21 So Jak Święta Agnieszka wypuści śnieg z mieszka to go nie powstrzyma ani do Franciszka ( 22 N Kiedy Wincenty posypie pierze to nie ustanie aż do Gromnicznej ( w pierwsze na Wincentego i nawrócenie Pawła ( pogoda świeci spodziewajcie sie dobrego lata dzieci. 23 Pn W styczniu łów łatwy na kuropatwy. 24 Wt Na Świetego Tymoteusza trzeba ci czapki nie kapelusza. 25 Śr Na Świetego Pawła połowa zimy przepadła. 26 Cz Kiedy w styczniu lato w lecie zimno za to. 27 Pt Kiedy styczeń najostrzejszy tedy roczek najpłodniejszy. 28 So Na Świetego Karola wyjrzy spod śniegu da rola gdy deszcz leje w Karola. 29 N Na Świętego Franciszka przylatuje pliszka. 30 Pn Św Marcin lody gładzi ,gdy ich nie ma to je Świetą Martyne przybyło dnia na godzinę. 31 Wt Na Świętego Ludwika koń na grudzie utyka. Styczeń, styczniem. Zima, zimą. Mrozy, mrozami, jednak wiara i przekonania o lepszym jutrze mają się nijak do twardych i niezbitych dowodów na beznadziejny początek tego roku. Postanowienia noworoczne rozpłynęły się jak we mgle długo przed owianym złą chwałą BLUE MONDAY, a mi z dnia na dzień brakowało siły na realizację najbardziej przyziemnych planów. Rok 2013 to zdecydowanie mój rok (takie były bynajmniej plany), jednak styczeń rozpoczął się wyjątkowo felernie. Natłok nauki, obowiązków w pracy i przewaga złych wiadomości wpędziły w mnie nastrój niemal depresyjny. Szkoda marnować czasu na zbędne użalanie się nad sobą, więc od dziś postanowiłam: a. dbać o to, aby wstawać z prawej nogi b. wysypiać się c. nie dawać się chandrze, stosując wszelkiego rodzaju czaso-umilacze d. opanować budżet (finanse miesięczne) Kto jest ze mną? a'propos pecha, wrzucam zdjęcie zrobione w pierwszym tygodniu nowego roku... Skoro za każdym razem, kiedy przysłowiowy czarny (bądź czarno-podobny) kot przejdzie mi drogę, zabieram się za recytowanie dennego wierszyka, może w to właśnie tym cholernym lustrze tkwi cały szkopuł? W siedem lat pecha NIE WIERZĘ. Do nowego miesiąca został 1 dzień i 7,5 godziny, czyli 1893 minuty :) Wasza K Przełom roku – czas życzeń, radosnego balowania, tańców do białego rana i huku petard o północy. Tak jest obecnie, a jak było dawniej?„Jaki Nowy Rok, taki cały rok” – głosiło ludowe porzekadło, dlatego przełom roku w kulturze ludowej to czas nie mniej ciekawy niż obecnie. Niektórych zabaw nie powstydziłyby się i dzisiejsze sylwestrowe zabaw nie organizowano. Pierwsze bale pojawiły się dopiero pod koniec XIX stulecia. Wcześniej to ludowa tradycja wykształciła zwyczaje kultywowane przez wsiach wierzono, że przełom roku to wyjątkowa noc cudów. „Kto z Bogiem roku nie skończy, z Bogiem nie zacznie” – dlatego w sylwestra koniecznie trzeba było pójść do kościoła. Podczas noworocznej pasterki (o północy lub wcześniej) z ambony padały życzenia na cały mszy wiernym śpieszno było do domu, bo szybkie przekroczenie progu oznaczało bogactwo i powodzenie w ciągu kolejnych 12 miesięcy. Gospodarz posypywał podłogę ziarnami grochu, które później, pieczołowicie zebrane, trafiały na pola w czasie wiosennych każdym kątku po dzieciątku…Jeszcze przed uroczystą kolacją w gronie rodziny, sąsiadów i znajomych składano sobie życzenia. Jeśli pierwszy winszował sąsiad, wypadało zaprosić go następnego dnia na noworoczny obiad. Kolejność życzenia nie była przypadkowa; to dzieci składały życzenia rodzicom, kawalerowie – pannom, panowie – sługom, bogaci – ubogim. Tak samo z kolejnością wręczania noworocznych prezentów. „Mamy tyle czeladzi, każdy chce kolędy, trzeba wszystkim coś wetknąć – taki zwyczaj wszędy” – pisał Franciszek Zabłocki, rozprawiając nad ogromną liczbą prezentów na Nowy i życzenia bywały wymyślne. Na przykład takie:Na szczęście, na zdrowie, na ten Nowy Rok,żeby się Wam rodziła i kopiła pszenica i jarzyca,groch i proso, żyto i wszystko!Abyście mieli w każdym kątku po dzieciątku,w stodole, na polu, w oborze – daj Wam Boże!Kto nie zdążył o północy, mógł złożyć życzenia już w Nowym Roku, skoro świt, po pierwszej porannej mszy św. Droby i dziady noworoczne w założonych na opak kożuchach i warkoczach ze słomy masowo ruszali więc do wsi z szczęście, na zdrowie, na ten Nowy Rok,aby Was nie bolała głowa ani bok.– to szczególnie pożądane życzenia w pierwszym dniu roku, zwłaszcza jeśli gospodarz z gośćmi zasiedzieli się długo przy i groch, czyli kulinarne przebojeA skoro o stole mowa, niczego nie mogło na nim zabraknąć. Królowały mięsa i słodkie trunki, kołacze i inne ciasta, a także obowiązkowy groch z własnego zasiewu. Toastu szampanem nie było (to zwyczaj dopiero powojenny), lecz – zwłaszcza w mieszczańskich rodzinach – należało zachować na tę wyjątkową okazję buteleczkę tokaju albo innego słodkiego zastawiano po brzegi, ale i wokół obejścia powinno być schludnie i czysto. Gospodynie uwijały się więc w pośpiechu już od poranka, by wody nanieść ze studni, opał ukryć pod dachem, zapasy przejrzeć, czy coś się nie psuje, a przede wszystkim żar trzymać w piecu, by czasem nie wygasł w noc sylwestrową. Pełny dom równał się dostatkowi na cały kolejny rok. Ważne, aby w ferworze sprzątania miotły nie używać i wraz ze śmieciami nie wymieść domowego domu nic się nie marnowało. Spalone na podwórzu snopki słomy miały odegnać smutki mijającego roku, a słoma z bożonarodzeniowych dekoracji trafiała na pole, by plon był obfity. Można nią było obwiązać drzewa w sadzie, by latem owoców nie zabrakło. A gdy kto głodny, mógł znaleźć między snopkami ukryte ciasteczka w kształcie krzyżyka, które też miały zwiastować bicza strzelają!O północy obowiązkowe strzelanie z bicza i z rusznic, aby na dobre pozbyć się starego roku. Na Kaszubach wypędzano go hałasującymi klekotkami. W czasach nam bliższych można było też walić w blachy czy dzwonić blaszanymi puszkami. Im więcej hałasu, tym stary rok szybciej odejdzie. Dziś noworoczne fajerwerki zdają się wprost nawiązywać do dawnej po północy trzeba jeszcze nakręcić zegar, by w nadchodzącym roku dla nikogo się nie zatrzymał. I już najstarszy z rodu może otworzyć drzwi albo przynajmniej okno, by Nowy Roczek ośmielić do zabawyDziś umilamy sobie czas radosnymi pląsami, a nasze prababki myślały raczej o zagospodarowaniu stołu i o rodzinie. Na Pomorzu kultywowano nowe latko; gospodyni wypiekała ciasteczka w różnych kształtach i ukrywała je pod talerzami, a biesiadnicy, oceniając po kształcie smakołyku, zastanawiali się, co też przyniesie im nadchodzący Wielkopolsce gospodarze rozmawiali z pszczołami w pasiekach, próbując przekonać je do większej aktywności w tworzeniu miodu i wosku. „Budźcie się pszczółki, róbcie miód i wosk, już czas na was“ – mówiono przy kołek, taki mążPrzełom roku był szczególnie ważny dla niezamężnych kobiet. Wraz z wybiciem północy podbiegały do płotu i chwytały za kołki, które miały symbolizować przyszłego męża. Jaki kołek, taki mąż – mówiono przed laty, więc każda panna starała się wybrać najbardziej efektowną część kołek był gruby, mąż też z pewnością będzie słusznej postury, jeśli chudy – raczej cherlawy, jeśli wystawał ponad inne – panna powinna wypatrywać wysokiego mężczyzny, a jeśli kołek był krótki – żona może być nawet wyższa od nie bał się przemarznięcia, mógł pobiec do najbliższego strumienia po garść kamieni. Parzysta liczba znaczyła szybkie zamążpójście, nieparzysta – w najbliższym roku ślubu nie zwyczaje też były ważne. Na Podhalu koniecznie należało przemyć twarz wodą, w której zatopiono monety. Wszystko na znak obfitości. Na Podkarpaciu monet nie myli, ale chowali po kieszeniach, pobrzękując nimi w sylwestra, by pieniądz rodził i psikusy na porządku nocnymŻarty i figle w tę wyjątkową noc trzymały się zwłaszcza młodych. A to pomalowali sąsiadowi okna wapnem lub smołą, a to komin zatkali, a to wciągnęli wóz konny na dach sąsiedzkiej stodoły. Co bardziej pomysłowi mogli też bramę wyjąć z posady i ukryć lub bydło wypuścić z obory. Jeśli zaś komu udało się wynieść rzecz cenną z domu sąsiada, trzeba będzie ów przedmiot wykupić, a to znowu okazja do zabawy. Nikt jednak się nie gniewał, bo przecież „Jaki Nowy Rok…”.1 stycznia nie wypadało leniuchować. Tylko pobudka o świcie miała chronić rodzinę przed ospałością, a nowy fragment odzieży miał pannom zapewnić powodzenie.(Nie)szklana pogodaWobec braku szklanych ekranów, pogodę wróżono z gwiazd. Rozgwieżdżone niebo zapowiadało pogodny rok. Jeśli 1 stycznia świeciło słońce – plony będą obfite, gdy było wietrznie – można liczyć na owocowy urodzaj, a kiedy śnieżnie – pszczół i miodu nie raczej domów nie opuszczały, ponieważ tylko wizyta mężczyzny zapowiadała dostatek i powodzenie. No chyba że jegomość był rudy lub piegowaty – wtedy też lepiej, by w domu swoim pozostał. Tak czy inaczej Nowy Rok obowiązkowo należało spędzić w zgodzie i szczęściu, bo takie będą też i kolejne tuż po 1 stycznia znowu nastawał czas szczególny, bo przecież karnawał. To jednak opowieść na zupełnie inną okazję. Możliwości zapewne nie zabraknie, bo też karnawał będzie wyjątkowo długi, a Środa Popielcowa przypadnie dopiero 2 marca 2022. Tymczasem żegnam się z Państwem staropolskim „Do siego roku”. I niech Wam się darzy!

na szczęście na zdrowie na ten nowy rok